تاریخچه آرمانشهر

آرمانشهراز واژه یو نانی Utopia به معنای (نا کجا آباد) یا از واژه یونانی Eutopia به معنی مدینه فاضله اخذ شده است. به طور تحت اللفظی جامعه مطلوب یا کامل است.

آرمانشهر گرایی سبکی از نظریه پر دازی اجتماعی است که با ترسیم الگویی از یک جایگزین مطلوب یا کامل, انتقادی را از نظم موجود مطرح میسازد.

انسانها دير زماني است كه رسيدن به يك آرمان‌شهر موعود همراه با آرامش و آسايش ابدي را آرزو كرده است. پاسخ به اين آرزو انديشمندان، فلاسفه و مشاهير جهان را واداشت تا از همان نخستين بار تشكيل جوامع بشري، به فكر معماري و طراحي هندسي جامعه مطلوب و آرماني خود برآيند. در اين راستا آنان در رؤياي تحقق اين آرمان، هر يك آرمان‌شهر ذهني و انتزاعي طراحي نموده و به تشريح ضوابط و مقررات آن پرداختند. رؤياي آرمان‌شهر انديشمندان جهان در بعضی مواقع تحقق یافت ودر بعضی مواقع قابلیت تحقق یافتن رادر جامعه پیدا نکرد.

نخستین نظریه پر داز تئوري آرمانشهر افلاطون بود وی در سال 427 ق.م تولد ودر سال 347 ق.م از دنیا رفت. او در يونان باستان مي ‌زيست. پس از وي انديشمندان غربي در ارائه و تبيين اتوپیا⁽¹⁾ و مدينه‌هاي فاضله خود به نوعي تحت تأثير او قرار داشته‌اند. ودانشمندان مختلفی در طول تاریخ آرمانشهر های ذهن خود را بیان کردند مانند توماس مور, فارابی, کارل مارکس, و….. 

 منشا تفکر افلاطون مبنای عقلی داشت که بر اساس ایده های خود اش و بخشی الهام گرفته از ایده های استاد اش سقراط بود .

افلاطون پس از تجربه های گوناگون چهار نوع نظام سياسي  تيموكراسي⁽²⁾، اليگارشي⁽³⁾,دموكراسي⁽⁴⁾, تيراني⁽⁵⁾, هيچ كدام را تأمين كننده سعادت انساني نيافت، پس به فكر طراحي آرمانشهر خود افتاد.

نظام آرماني افلاطون داراي كاربست‌هاي ويژه‌اي بود و او به زعم خويش مي‌خواست از آن طريق بهترین حکومت را بر روی زمین ارائه کند.

افلاطون در تشکیل آرمانشهر خود از تیوری روانشناسی وقضیه مُثل⁽⁶⁾ استفاده میکند. وی در تیوری روانشناسی خود انسانها را به سه دسته تقسیم میکند.

1-    میل قوی (شکم, شهوت, تملک)  بزرگترين طبقه در اجتماع تحت سيطره نيروي میل قوی قرار دارند.

2-    اراده قوی (شجاعت , تصمیم قاطع, تند خوی) از مرحله قبلي کوچک تر و ازمرحله بعدي بزرگ تر است.

3-    تعقل قوی (دانش,هوش وفکر) کوچک ترين و مهمترين طبقه است واین طیقه را تحريک شده توسط نيروي عقل و خردمندي تعريف مي نمايد .

بنا بر این افلا طون می خواست آرمان شهر خود را به این صورت بنا کند که از کودکان زیر 10 سال در اکادمی خود متعلم می گرفت.اینها 10 سال تحصیل میکردند ودر طول این 10 سال مضامینی چون ریاضی, سپورت(تیر اندازی ,اسپ سواری, ورزش جسماني, ورزش روحي, ژيمناستیک…) اخلاق و موسيقي می آموختند. بعد از 10 سال که شا گردان به سن 20 سالگی میرسیدند, از آنها یک امتحان سخت می گرفت که در این امتحان اکثر شاگردان ناکام میشدند. کسانیکه ناکام میشدند باید میرفتند در بازار به زراعت وصنعت مشغول میشدند. چون از نظر وی این گروه داری میل شدیدی هستند.

کسانیکه کامیاب میشدند برای مدت 10 سال دیگر زیر تعلیم وتربیت  شدید قرار میگرفتند  بعد از 10 سال یک امتحان شدید برگزار میشد ودر این امتحان اکثر شاگردان نا کام میشدند, کسانیکه ناکام میشد باید به شغل نظامی میرفتند وپولیس واردو از چنین آدم های تشکیل میشد.در این مرحله کسانیکه کامیاب میشدند افرادی محدودی بودند که این افراد برای مدت 5 سال دروس مهمی چون فلسفه, اخلاق و ریاضیات پیشرفته را می خواندند, بعداز فراغت از تحصیل که سن شان به 35سال میرسید باید اینان برای مدت 15 سال در بین جامعه بدون اینکه شغل مهمی داشته باشند زندگی کنند مانند افراد عادی, بعد از 15 سال که سن شان به 50 میرسید واخلاق وفضیلت آنها در درون جامعه مورد تائید قرار میگرفت آنها به تشکیل حکومت می پر داختند و مسُوول اصلی حکوت وقانون گذار قرار میگرفتند از نظر افلاطون کسیکه چنین امتحانات را سپری میکرد فیلسوف – شاه نامیده میشد,  دولت کامل وبدون کدام عیب وآرمانی اینگونه بود.

کتاب جمهور که تاثير گذار ترين اثر سياسي افلاطون است در موضوعات مختلف سياست ، اخلاق ، فلسفه و تاريخ و به طور کلي اکثر مسائل مورد توجه در يک دولت و اجتماع به دليل ارتباط دين ، سنت ، اخلاق با سياست و حکومت در انديشه سياسي يونان باستان مورد توجه و بحث قرار گرفته است .
افلاطون معتقد است که سياست يک هنر است و همچون هنر هاي ديگر که هنرمند بايد جهت استفاده بهينه و مطلوب از هنر خود از سطح تخصص لازم برخوردار باشد ، سياستمدار و حاکم نيز بايد همين شاخصه را داشته باشد ؛ اما از آنجايي که توده مردم را از داشتن تخصص ( رسم حکومت داري و سياست مداري ) برخوردار نيستند ، دموکراسي را در کتاب جمهور مورد انتقاد و حمله قرار مي دهد و آن را حکومت بيخردان مي نامد .
او معتقد است که با فضيلت ترين عنصر براي هر انسان دانش و خردمندي است و متعاقباً براي دولت، حکومت با فضيلت ترين فرد بهترين شکل حکومت است. با فضيلت ترين فرد کسي است که تحت نيروي عقل باشد و آن کسي نيست جز فيلسوفان .
افلاطون معتقد است که  بهترين طبقه براي حکومت کردن بر جامعه ، طبقه سوم ، خردمندان يا فيلسوفان هستند . افلاطون فيلسوف حاکم بر دولت را فيلسوف – شاه و طبقه دوم را سرباز – پاسدار مي نامد که نقش دوم را در حکومت فيلسوف – شاه دارا هستند .
خلاصه در آرمانشهر افلاطون حکومت فيلسوف – شاه و تحقق آن اصلي ترين هدف و بهترين نوع حکومت است.

پ . ن

(1) اتوپی نام کتاب توماس مور یکی از دانشمندان برجسته دوره رنسانس است که کتاب آن تحت تاثیر جمهور افلاطون قرار گرفته است.

(2) تيموكراسي (دولت متفاخران ونظامیان)

(3) اليگارشي (تعداد اندک وقدرت مند نظامی وفاسد)

(4) دموكراسي ( حکومت تعدادی مردم در مقابل الیگارشی که فاسد ترین حکومت است از نظر افلاطون)

(5) تيراني (دولت استبدادی فردی وستمگری)،

(6) مُثل (یک رابطه عقید تی بین انسان وخداوند)

 (صدیق فرمند)